مزایای پوشش دهی آبراهه ها

در ایجاد پوشش برای آبراهه‌های آبیاری، اهداف و مزایای متعددی مورد توجه می‌باشد. اهم آنها را می‌توان چنین فهرست كرد:

  • كاهش تلفات آب.
  • جلوگیری از وارد شدن خسارت به آبراهه و اراضی مجاور.
  • كاهش مسایل زهكشی.
  • كوچك شدن مقطع آبراهه (افزایش ظرفیّت).
  • كاهش حریم و هزینه‌های استهلاك اراضی مسیر.
  • كاهش فرسایش و صدمات سازه‌های جنبی.
  • افزایش سرعت آب و كاهش زمان تبخیر تا محل مصرف.
  • عدم امكان رویش علف‌های هرز و مصرف آب توسط آنها در طول مسیر(رسولی، 1382، 7).

انتقال آب سنتی

یکی از مشکلات انتقال آب ناآگاهی روستاییان از روش‌های فنی آبیاری و کشاورزی بود. معمولاً کشاورزان برای جاری شدن آب به ده یا مزرعه، عملیات آب‌بخشی را در محل‌های مرتفع‌تری که طبیعتاً از مرزعه دورتر بود انجام می‌دادند، حال‌آنکه در اغلب موارد می‌توان با رعایت اصول ساده فنی از قبیل استفاده از لوله یا ایجاد سیفون، آب را مستقیماً به مزرعه و یا ده رساند و از اتلاف آن جلوگیری کرد(آب و آبیاری در ایران، 1346، 29).

ارجاع کامل:

  1. {بی نام}، آب و آبیاری در ایران، تهران، سازمان برنامه، دفتر اطلاعات و گزارش‌ها، 1346.

آب باران را حفظ کنیم

خشکسالی های پی در پی و رعایت نشدن اصول مربوط به نگهداری و حفاظت منابع آب در طول تاریخ، ذهن بشر را به خود مشغول داشته تا به شیوه های گوناگون در جستجوی کشف راه حل های بدیع و خلاقانه برای رفع آن و بهره برداری از آب های زیرزمینی و ترویج آموزش بیشتر در این زمینه باشد. جمع آوری آب باران با اهداف و انگیزه های گوناگونی مانند رفع نیاز آبی گیاهان و تأمین آب شرب انسان و دام صورت می گیرد اما هدف اصلی آن بهینه سازی و مدیریت بهره برداری از آب باران بر اساس نیاز و مصرف است.[1]


[1] ‏فاطمه نقی زاده اصل، سازه ها و شیوه های سنتی استحصال آب در ایران، همان، ص 15.

رابطه آبیاری و مصرف بهینه آب

از دیرباز سه نوع آبیاری در ایران وجود داشته است:

  1. آبیاری دیمی که به میزان بارندگی سالیانه هر منطقه بستگی داشت و مسلماً با شرایط اقلیمی فلات و کمبود آب بسیاری از مناطق کافی نبود.
  2. آبیاری مداوم زمین در مناطق پر آب.
  3. آبیاری رودخانه ای که از فصل بهار به تدریج آب رودخانه را بر راضی سرازیر می کردند تا به اندازه کافی در زمین فرو رود و پس از مدتی که سطح زمین خشک می شد بذر را می کاشتند و چون خاک رطوبت لازم را داشت به سهولت محصول بار می داد.[1]

استفاده از سیستم های آبیاری کم مصرف یا روش های صرفه جویی در مصرف آب و یا کاهش سطح کشت، همگی منجر به اصلاح الگوی مصرف می شوند. در زمینه صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از هدر رفتن آن اقداماتی نظیر کاشتن گیاهانی که ضمن دادن محصول خوب و با ارزش به آب کمتری نیز نیاز داشته باشند و دیگر اعمال روش های آبیاری مصرف مانند آبیاری تحت فشار (قطره ای و بارانی) حائز اهمیت است. یک سری از اقدامات که در نتیجه آنها گیاهان به آب کمتری نیاز پیدا می کنند عبارت اند از:

  • اضافه کردن مواد آلی به خاک
  • ایجاد حصار یا بادکش به منظور کاهش تبخیر
  • پوشش انهار، انتقال آب به وسیله لوله از منبع (چاه و غیره) تا مزرعه
  • کوتاه کردن جریان آب (مسیر نهر)
  • روش های کشت و آبیاری غرقابی، شیاری و غیره
  • رواج دادن کشت گلخانه ای و توسعه آن.

البته در کنار این اقدامات نباید از مهم ترین مسئله یعنی آگاه کردن مردم شهری و روستایی از مسئله آب و گوشزد کردن عواقب برداشت های بی رویه از سفره های آب زیزمینی غافل ماند.[2] البته در قدیم مردمان علم گذشتگان را از طریق انتقال شفاهی به ارث می بردند و مصرف آنها هدفمند بود و می دانستند آب ها کجا کاربرد دارند. امروز نیز همه باید بدانند استخراج بیش از حد آب های زیرزمینی جهت آبیاری، سطح آب را تا حد بحرانی در بسیاری از مناطق پایین آورده است.


[1] ‏طوبی فاضلی پور، تاریخ کشاورزی در دوران ساسانیان، همان، ص 96.

[2] ‏جعفر جوان و محمود فال سلیمان، «بحران آب و لزوم توجه به بهره وری آب کشاورزی در نواحی خشک، مطالعه موردی دشت بیرجند»، همان، ش. 11، ص134.

محمدپارسا و سقاخانه

عمو رضا شب قبل از سفر به مشهد، برای محمدپارسا از حرم امام رضا(ع) گفت. در بین صحبت‌هایش به سقاخانه اسماعیل طلایی اشاره کرد و از آب آسمانی‌اش گفت. محمدپارسا به‌قدری هیجان زده شد که آن شب خواب عجیبی دید! در آسمان یک شیر آب بزرگ قرار داشت و از دهانة آن، درون کاسه بزرگی که وسط صحن بود آب می‌ریخت! مردم از آن می‌نوشیدند و صلوات می‌فرستادند. از خواب بیدار شد... صدای چیلیک چیلوک آب از داخل حمام می‌آمد. در حالت خواب و بیداری خودش را به آنجا رساند و شیر را بست. به اتاقش برگشت و خیلی زود به خواب فرو رفت. دوباره خواب دید... ادامه همان خواب قبلی بود؛ این بار عجیب‌تر و واضح‏تر!

صبح زود سرحال‌تر از همیشه از خواب بیدار شد. چهل روز می‌شد که پدر و مادرش دیگر پیشش نبودند و در این مدت خیلی دلتنگ شده بود. عمو رضا گفته بود «رفته‌اند مهمانی خدا». گاه و بی گاه گریه می‌کرد و سراغ‏شان را می‌گرفت. آن روز اما خبری از غم و غصه نبود. شاید به خاطر خواب شب گذشته بود و شاید شور و شوق اولین سفر تابستانی‌اش. درب خانه باز شد و عمو رضا با یک شیشه شیر و یک نان سنگک تازه وارد شد.

محمدپارسا: «سلام عمو رضا؛ کجا رفته بودی؟»

عمو رضا: «صبح بخیر عمو، رفته بودم خرید.»

طوطی: «رفته بودم خرید؛ رفته بودم خرید.»

عمو رضا: «تو دیگه چی میگی؟»

طوطی: «تو دیگه چی میگی؟ تو دیگه چی میگی؟»

محمدپارسا خندید و به سمت میز صبحانه رفت. عمو رضا شیرجوش را از روی اجاق برداشت و مقداری شیر داغ توی لیوان محمدپارسا ریخت. بعد از صبحانه، پسرک لباس پوشید و سریع خود را حاضر کرد. سپس برای آخرین بار پنجرة نشیمن را باز کرد تا برای گربه‌ای که به تازگی با او دوست شده بود غذا بگذارد.

محمدپارسا: «سلام پیشی جان»

گربه: «میو...»

محمدپارسا گربه را نوازش کرد و حیوان بعد از اینکه حسابی خودش را لوس کرد مشغول خوردن غذا شد.

طوطی: «از گربه می‌ترسم؛ از گربه می‌ترسم.»

محمدپارسا: «ترس نداره که، ببین چقدر نازه.»

گربه نگاه معصومانه‌ای به طوطی انداخت.

طوطی: «نازه، نازه.»

محمدپارسا: «ما داریم میریم مسافرت. این چند روز شما دو تا رو نمی‌بینم ولی به همسایه سپردیم بهتون سر بزنند.»

عمو رضا (از دور): «به طوطی بگو به همسایه بگه گلدونا رو آب بده.»

طوطی: «گلدونا رو آب بده، گلدونا رو آب بده.»

محمدپارسا که تازه یاد گرفته بود بند کفش‌هایش را ببندد روی پادری نشست و بعد از اینکه کمی با بندها کلنجار رفت با افتخار ایستاد و یکی در میان و هوهوکنان با پنجه های پایش نرمش کرد. عمو رضا خودش را رساند و هر دو آماده حرکت شدند. ناگهان صدای قطره‌های آب توجه عمو رضا را به خود جلب کرد.

محمدپارسا: «پس چرا واستادی عمو رضا؟»

عمو رضا: «می‌شنوی محمدپارسا؟ صدای آب میاد. تو شیر آبو باز گذاشتی؟»

محمدپارسا: «یادم نیست عمو رضا. حالا مگه چی شده؟ بیا زودتر بریم.»

عمو رضا: «همین قطره‌ها می دونی اگه جمع بشن چقدر میشه؟»

محمدپارسا: «فکر نکنم تا وقتی ما برگردیم بیشتر از یک لیوان جمع بشه. بیا زودتر بریم تا دیر نشده.»

عمو رضا: «عجله نکن عمو. بیا برای یه بارم که شده امتحان کنیم.»

طوطی: «امتحان کنیم، امتحان کنیم.»

محمدپارسا دست به سینه ایستاد و با دلخوری به عمو رضا که در حال رفتن به داخل خانه بود نگاه کرد.

عمو رضا دریچه خروجی وان را گذاشت و گفت:

«اینطوری آب ذخیره میشه برای گلدونا.»

محمدپارسا (با لبخندی شیطنت آمیز): «فکر می‌کنی پر میشه؟»

عمو رضا: «نمی دونم، وقتی برگشتیم معلوم میشه.»

محمدپارسا: «اما من فکر می‌کنم به اندازه یه کاسه پر میشه نه یه وان.»

***

روز بعد محمدپارسا و عمو رضا به مشهد رسیدند و به زیارت حرم امام رضا(ع) رفتند. با ورودشان به صحنِ عتیق، نقارخانه شروع به نواختن کرد. محمدپارسا که اولین بار بود که در آن فضا قرار می‌گرفت، حیرت کرد. عمو رضا وقتی دید محمدپارسا به سقاخانه خیره شده گفت:

«محمدپارسا جان قرار شد وقتی رسیدیم اینجا ادامه خوابتو برام تعریف کنی.»

محمدپارسا که هنوز در حال و هوای خودش به سر می‌برد سری به نشانه تأیید تکان داد.

در حرم، مهمانی بزرگی به پا بود. محمدپارسا از دور پدر و مادرش را دید و با ذوق و شوق زیاد به سمت آنها دوید. در بین راه بند کفشش زیر پایش گیر کرد. نزدیک بود زمین بخورد که ناگهان مردی او را بین زمین و آسمان گرفت! در حالی که خودش را جمع و جور می‌کرد از آن مرد تشکر کرد؛ اما وقتی نگاهش به نگاه او گره خورد، محو چهره نورانی و چشمان پرجاذبه‌اش شد. سلام کرد. مرد دستی به سرش کشید و گفت: «علیکم السلام محمدپارسای عزیزم. برو پدر و مادرت منتظرت هستند.» سپس آن مرد به نماز ایستاد.

بهترین لحظه زندگی‌اش بود. در آغوش پدر و مادرش قرار گرفت و تمام وجودش سرشار از عشق شد. پدرش گفت: «محمدپارسا سقاخانه را ببین... از آب لبریز شده. حالا وقت آن است که بروی شهر را آبپاشی کنی.» محمدپارسا نگاهی به بالا انداخت. شیر آب خیلی بلند بود. مادرش در حالی که لبخند می‌زد او را متوجه زیر پایش کرد. ناگهان فرشی که محمدپارسا روی آن ایستاده بود شروع به حرکت کرد و او را بالا برد. خیلی خوشحال شد. آرام آرام به شیر آب رسید. نمی‌دانست چطور باید شهر را آبپاشی کند. دستش را روی دهانه شیر سفت نگه داشت و آب به طرفین پاشید. آنقدر خوب این کار را انجام داد که تمام شهر آبپاشی شد. هوای مشهد هیچ وقت تا این اندازه خنک و پاکیزه نشده بود.

باران شروع به باریدن کرد. نمی شد تشخیص داد عمو رضا در باران گریه می کند چون صورتش کاملاً خیس شده بود.

***

دو روز بعد آنها به خانه برگشتند. هر دو اول از همه به سمت وان آب رفتند. محمدپارسا در کمال تعجب دید وان آب پر شده و چیزی نمانده تا لبریز شود. عمو رضا دستش را روی شانه محمدپارسا گذاشت و گفت:

«قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود.»

محمدپارسا: «وانگهی دریا شود یعنی وان تبدیل به دریا میشه؟»

عمو رضا خندید و شیر آب را محکم کرد. سپس از محمدپارسا خواست ظرف آبخوری طوطی و گربه را به همراه ظرف آبپاش بیاورد. عمو رضا و محمدپارسا به اتفاق هم با همان آب ذخیره شده در وان، آبخوری طوطی و گربه را پر کردند و با آبپاش، گل‌ها را آب دادند. حتی توانستند موزاییک‌های جلوی درب خانه را بشویند. محمدپارسا فکر می‌کرد هنوز کاری مانده که انجام نداده. به سمت شیر آب وسط حیاط رفت و آب را به سمت آسمان باز کرد. عمو رضا سریع خودش را رساند و شیر را بست.

عمو رضا: «با آبی که ذخیره کردیم تونستیم چند تا کار مفید انجام بدیم. پس از این به بعد سعی کن آبو هدر ندی.»

محمدپارسا: «اما عمو... پس شهرو چطور آبپاشی کنیم؟»

عمو رضا: «برای اینکه شیر آسمونو باز کنی، باید شیر زمینو ببندی.»

در همین هنگام برقی در آسمان ظاهر شد. هر دو به آسمان زل زدند. ابرهای سیاه به سرعت از روی سرشان می‌گذشتند. صدای رعد، عمو رضا را شگفت‏زده کرد. باران گرفت. گربه که از آب فراری بود این بار دوان دوان زیر باران آمد و طوطی از پشت پنجره یوهو یوهو کرد. پسرک در حالی که دستانش را باز کرده و سرش را به سمت آسمان گرفته بود می‌چرخید و می‌خندید.

پایان