روزنامه خراسان:

به مناسبت روز الغاء قرارداد دارسی، دکتر منوچهر اقبال رئیس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران پیامی به شرح زیر فرستاد:

امروز مصادف است با روز فرخنده و تاریخی ششم آذرماه ٢٤٩١ شاهنشاهی یعنی روزی که قرار دادرسی به یمن اراده قاطع و عزم راسخ اعلیحضرت رضاشاه کبیر سردودمان شاهنشاهی پهلوی و بنیانگذار ایران نوین ملغی اعلام گردید و فصل نوینی در تاریخ حیات و موجودیت صنعت نفت ایران گشوده شد.
این اقدام خطیر و مشحون از تهور در شرایطی صورت گرفت که هر نوع چون و چرا در نحوه قراردادها و کیفیت اجرای آنها عملا غیرممکن و محال مینمود و شرایط قراردادها به نفع شرکتهای نفتی صاحب امتیاز تنظیم و اعمال میشد .
همه میدانیم که در سال ٢٤٦٠ شاهنشاهی (1280 خورشیدی) یعنی قبل از طلوع مشروطیت بمنظور اكتشاف و استخراج نفت ، امتیازی توسط مظفرالدین شاه به یکی از اتباع انگلیسی بنام ویلیام ناکس دارسی اعطا گردید. اندکی پس از کشف نفت در مسجد سلیمان ، شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه دو میلیون لیره تشکیل شد و اختیارات دارسی بدین شرکت منتقل گردید .
همزمان با صدور نفت به خارج از کشور بمنظور حصول اطمینان از وصول ۱۶ درصد درآمد نفت که طبق قرارداد به ایران تعلق میگرفت ، کشور ایران در صدد برآمد تا دقیقا به حساب شرکت سابق نفت ایران و انگلیس و مالا به حساب شرکتهای متشکله آن در خارج از ایران رسیدگی نماید .
لیکن شرکت مذکور که مبادرت به این اقدام را از جانب ایران بسود خود نمیدانست کوشید تا دولت وقت را بالطائف الحیل به انصراف از حسابرسی متمایل سازد .
اعلی حضرت رضا شاه کبیر با توجه کامل و دقیق به منافع حقه ملت ایران از منابع نفت در ۶ آذرماه ٢٤٩١ قرارداد دارسی را یکجانبه لغو فرمودند...
علیرغم تبلیغات حادی که در اینمورد بر علیه ایران در جهان براه افتاده بود ، این اقدام مورد تحسین و اعجاب جهانیان قراد گرفت و شرکت مذکور ناگزیر شد جهت عقد قرارداد منصفانه ای با دولت ایران به مذاکره پردازد .
سرانجام در سال ٢٤٩٢ پس از يك سلسله مذاکرات طولانی قرار داد جدیدی با شرکت سابق نفت ایران و انگلیس منعقد گردید که بموجب آن :
روابط مالی بر اساس دریافت ٤ شلينك حق الامتیاز و مالیاتی به مآخذ ٦ پنس تا يك شلينك از هر تن نفت صادره از ایران یا هر تن نفتی که به مصرف داخلی میرسد و همچنین بر مبنای ۲۰ درصد از سود سهامی که علاوه بر مبلغ معینی بین صاحبان سهام توزیع میگردید قرار گرفت .

  • حوزه عملیات به حدود یکصد هزار میل مربع تقلیل یافت
  • حق تاسیس و اداره خطوط لوله از انحصار شرکت سابق نفت خارج شد.
  • شرکت سابق متعهد شد آخرین اصول علمی ناظر بر صنعت نفت را در امر اکتشاف و استخراج و تصفیه رعایت کند و کلیه اطلاعات مورد لزوم را به ایران واگذار نماید .
  • در مواردیکه ایرانی واجد شرایط وجود داشته باشد کارکنان خارجی را به کار نگمارد .
  • هر ساله مبلغ قابل توجهی را جهت آموزش دانشجویان ایرانی در رشته نفت تخصیص دهد.
  • مصارف مواد نفتی مورد نیاز داخلی کشور را بر اساس قیمتهای متداول در خليج مكزيك يا روماني با رعایت تخفیف ، تامين وتعهد نماید .

در نتیجه انعقاد این قرارداد:

  1. فعالیتهای نفتی بتدریج توسعه یافت پالایشگاه کرمانشاه ایجاد گردید
  2. تعداد کارکنان صنعت نفت افزایش یافت
  3. خطوط لوله جدید احداث گردید
  4. آموزش کارکنان ایرانی در سطح تخصصی تحقق یافت و واحدهای توزیع نفت در سراسر کشور برقرار گردید.
  5. در طول مدت امتیاز نامه دارسی یعنی دوره بهره برداری (۲۴۹۱) تا (٣٤٧٠) متوسط درآمد ایران از هر بشکه نفت صادره به حدود ۱۷ سنت برای هر بشکه بالغ گردید . (این میزان از تاریخ عقد قرارداد از سال ٢٤٩٢ تا تاریخ ۲۹ اسفند ماه ۲۵۰۹ یعنی تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران به حدود ۲۳ سنت برای هر بشکه افزایش یافت.)

الغاء قرارداد دارسی نقطه آغاز تحول در صنعت نفت ایران محسوب میشود و چنانچه بر همه روشن است با انتقال رهبری و تفویض سلطنت به اعلیحضرت همایون محمدرضا پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران گامهای موثری در راه استیفاء کامل حقوق و منافع ملت ایران برداشته شد و اقدامات وسیعی که در این مورد صورت گرفت منجر به الغاء قرارداد سال 2513 کنسرسیوم و احراز حاکمیت و عاملیت مطلق ایران بر منابع و صنایع نفت گردید که خود بزرگترین پیروزی در سطح ملی محسوب میشود.

این پیروزی عظیم عوایدی را در سال ۲۵۳۳ متوجه ایران ساخت که به تنهایی از جمع کل در آمد ایران طی ۶۱ سال بهره برداری از نفت بیشتر است و اگر درآمد متوسط ایران را از هر بشکه نفت که در حال حاضر متجاوز از ۱۱ دلار است با هر بشکه ۱۷ سنت و ۲۳ سنت بهای متوسط نفت خام ناشی از قرارداد دارسی و شرکت سابق نفت ایران و انگلیس مقایسه کنیم ، عظمت اقدامات مستمری که به رهبری و هدایت پیشوای خردمند و محبوب ملت ایران شاهنشاه آریامهر جهت رشد و تعالی صنعت نفت ایران صورت گرفته است بیشتر آشکار خواهد شد .
ملت ایران بپاس برخورداری از مواهب و برکات بیشماری که در دوران شکوهمند شاهنشاهی پهلوی نصیب وی گردیده است، ضمن ابراز شایسته ترین مراتب حق شناسی و اهتمام در بزرگداشت پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی خاطره الغاء قرارداد دارسی را که نقطه عطفی در تاریخ صنعت نفت ایران محسوب می شود گرامی می دارد .
برای اینجانب مزید بر نهایت مسرت و مباهات است که از طرف خود و کلیه کارکنان شرکت ملی نفت ایران فرا رسیدن این روز بزرگ را به کلیه هموطنان عزیز تهنیت گویم